Coronacrisis: overmacht

Kan vanwege de coronacrisis een beroep op overmacht worden gedaan? U leest het in deze blog.

In beginsel dienen gemaakte afspraken te worden nagekomen. De afgesproken prestatie dient geleverd te worden. Als verplichtingen niet meer worden nagekomen, dan heeft dat juridische gevolgen. De onderliggende overeenkomst kan worden ontbonden of de nalatige partij kan tot schadevergoeding worden veroordeeld. Maar wat nu, als door onvoorziene omstandigheden men niet meer in staat is om gemaakte afspraken na te komen? Als een contractspartij daardoor niet meer in staat is om de overeengekomen prestatie te leveren? Als er sprake is van overmacht?

Overheidsmaatregelen

Het coronavirus slaat wild om zich heen. Het risico op besmetting is hoog. De overheid heeft vergaande maatregelen afgekondigd om het risico op besmetting te beperken en om het virus in te dammen. Dit heeft verstrekkende economische en maatschappelijke gevolgen: bedrijven gaan op slot, bijeenkomsten worden verboden, scholen gaan dicht en sportactiviteiten kunnen niet meer plaats vinden. Een groot aantal bedrijven zijn daardoor niet meer in staat om de met derden gemaakte afspraken na te komen. Zij kunnen door deze maatregelen de overeengekomen diensten of producten niet meer leveren. Zij schieten tekort in de nakoming van hun verplichtingen.

Uitgangspunt

Een contractspartij is verplicht de prestatie te leveren die beloofd is. Komt de schuldenaar tekort in de nakoming van die verplichting, dan moet hij de schade die de andere partij, de schuldeiser, daardoor lijdt vergoeden. Dit is geregeld in het burgerlijk wetboek: artikel 6:74 lid 1 BW. De wet maakt daarop wel een uitzondering: in het geval de tekortkoming (het niet presteren) de schuldenaar niet kan worden toegerekend, dan rust er op hem geen schadevergoedingsplicht.

Overmacht

Indien de tekortkoming niet aan de schuldenaar kan worden toegerekend, dan levert dat overmacht op. Wanneer is daarvan sprake? Dat is het geval indien de tekortkoming niet te wijten is aan de schuld van de schuldenaar en het ook niet voor zijn risico komt.

Niet te wijten aan zijn schuld: het kan hem niet verweten worden, hij kon het niet voorzien bij het sluiten van de overeenkomst en hij heeft het niet in de hand gewerkt dat er niet meer geleverd kon worden.

Het komt ook niet voor zijn risico, indien het niet op basis van de wet, niet op basis van de overeenkomst of niet op basis van de ‘in het verkeer geldende opvattingen’ voor zijn rekening behoort te komen. De ‘verkeersopvattingen’ zijn niet afgebakend en niet gedefinieerd. Daarbij zal telkens acht geslagen moeten worden op de in de maatschappij geldende normen of op de in de toepasselijke branche geldende opvattingen. Het hangt van de omstandigheden van het geval af of een schuldenaar op basis van verkeersopvattingen voor het niet presteren schadeplichtig is.

Overeenkomst: overmachtsclausule

Vaak is in een overeenkomst of in de daarop van toepassing zijnde voorwaarden een bepaling opgenomen waarbij aansprakelijkheid bij overmacht wordt uitgesloten. Situaties die overmacht opleveren worden dan vaak beschreven: natuurrampen, weersomstandigheden, oorlogen of overheidsmaatregelen waardoor er niet kan worden geleverd. Het gaat hier feitelijk om omstandigheden waarop door de contractspartij geen invloed kan worden uitgeoefend.

Kan een beroep op overmacht worden gedaan?

Het is goed verdedigbaar dat er sprake is van overmacht indien men uitsluitend als gevolg van het coronavirus de overeengekomen goederen of diensten niet meer kan leveren: dan is men voor de schade die de andere partij lijdt ook niet aansprakelijk. Het virus, de omvang en de aar van het virus en de snelheid waarmee het virus zich in de wereld heeft verspreid was en is dermate ingrijpend, is aan niemand toe te rekenen en was ook volstrekt onvoorzienbaar.

Als door het virus en / of ten gevolge van de hierdoor door de overheid getroffen maatregelen het onmogelijk is om te presteren dan zou het onaanvaardbaar zijn indien dit zou leiden tot aansprakelijkheid of een schadevergoedingsplicht (tenzij in de overeenkomst nadrukkelijk is bepaald dat in een dergelijk situatie de schuldenaar niet van aansprakelijkheid is ontslagen).

Gevolgen overmacht

Doet zich een overmachtsituatie voor dan kan de schuldeiser geen nakoming van de gemaakte afspraken afdwingen (immers schuldenaar kan niet leveren) en kan de schuldeiser geen aanspraak maken op schadevergoeding. Evenwel is de schuldeiser wel gerechtigd om zijn (betalings)verplichting op te schorten zolang de schuldenaar niet presteert. Daarnaast kan de overeenkomst door partijen worden ontbonden.